ترجمه ناپذیرها در شعر فارسی

ترجمه پذیری عبارت است از قابلیت انتقال یک معنی از زبانی به زبان دیگر بدون آنکه تغییری اساسی در آن صورت گیرد و لذا ترجمه ناپذیری هم وقتی مطرح می شود که معنایی بدون تغییر مهم قابل انتقال به زبان دیگری نباشد.

شعر فارسی علاوه بر غنای معنایی از محسنات ادبی بسیاری نیز برخوردار است که اغلب آنها گرچه قابل فهمند قابل ترجمه نیستند. این ظرافت ها و زیبایی های ادبی مانند وزن، قافیه، شیوایی، رسایی و خوش آهنگی اغلب غیر قابل انتزاع از صورت متن اصلی هستند و لذا بدون تغییر اساسی قابلیت انتقال به زبان دیگری را ندارند.

هیچ یک از ترجمه های انگلیسی اشعار کلاسیک فارسی هر چه دقیق و استادانه هم که باشد مطابقت کامل با متن اصلی ندارد در هر ترجمه ای جنبه هایی از ماهیت شعر و محسنات ادبی آن دگرگون شده و یا بکلس از بین رفته است و لذا آن لذت دل انگیز و آن احساس خوشایند و شور انگیز که از خواندن متن اصلی می توتند به دست آید با خواندن هیچ ترجمه ای حاصل نمی گردد.

شعر فارسی چه از نظر محتوا و چه از نظر سبک ، از شاهکارهای ادبی به شمار می رود. علاوه بر وزن و قافیه که از مختصات شعر، به ویژه شعر کلاسیک به حساب می آیند، زیبایی های دیگری مانند شیوایی ، رسایی و خوش آهنگی نیز از محسنات ادب شعر فارسی می باشند که اغلب ترجمه ناپذیر و غیر قابل انتقال به زبان دیگرند. نه تنها این زیبایی های ادبی صوری در ترجمه از بین می روند بلکه جنبه هایی از معنی نیز که در ارتباط با این محسنات هستند به ترجمه منتقل نمی شوند.


بنابراین ترجمه ی شعر فارسی به زبان دیگر بدون تعدیل و تغییر در محسنات ادبی آن امکان پذیر نیست و لذا ترجمه ی شعر فارسی هرگز مطابقت کامل با متن اصلی ندارد و آنچه بیش از هر چیز دیگر در جریان ترجمه از بین می رود ماهیت شعر و ویژگی های اساسی آن است. رابرت فراست سخن معروفی در مورد ترجمه ناپذیری شعر دارد و آن اینکه در ترجمه ی شعر آنچه از بین می رود خود شعر است.

ترجمه ناپذیری بسیاری از ویژگی های شعر فارسی هرگز باعث نشده است که مترجمان ادبی دست به ترجمه ی آن نزنند. تا کنون ترجمه های زیادی از اشعار فارسی به زبان انگلیسی صورت گرفته اما آنچه در همه ی این ترجمه ها انکار ناپذیر است این است که هیچ یک مطابقت کامل بل متن اصلی ندارد، در هر ترجمه ای جنبه هایی از ماهیت شعری و ویژگی های اساسی شعر فارسی دگرگون شده و یا بکلی از بین رفته است و لذا آن معنی و احساسی که از خواندن متن اصلی بدست می آید هرگز بطور کامل با خواندن این ترجمه ها حاصل نمی گردد.

گرچه مترجم های مختلف با توجه به توانی که داشته اند و روشی که در ترجمه اتخاذ کرده اند ترجمه های متفاوتی را از یک متن ارائه داده اند که برخی از آنها در رساندن معنی اصلی و برخی دیگر در انعکاس مشخصات شعری به متن اصلی نزدیک ترند، اما هیچ ترجمه ای وجود ندارد که تمام محسنات ادبی شعر فارسی و نیز معنی کامل متن اصلی در آن منعکس شده باشد در هر ترجمه ای بخشی از معنی و زیبایی شعر از دست رفته و تفاوت ترجمه های یک متن نیز بیشتر مربوط به متفاوت بودن میزان دوری و نزدیکی هر ترجمه نسبت به متن اصلی است، بطور کلی در ترجمه ی شعر معمولا آن بخش از معنی که بیشتر جنبه ی احساسی دارد و متضمن ایهام و اشاره است ترجمه ناپذیر می ماند و به زبان مقصد منتقل نمی شود.

نوشته ی
سالار منافی اناری