تمرین نکته های ویرایشی در زبان فارسی

۱. می باشد

الف. به دو دلیل بهتر است که از استعمال (می باشد) به جای (است) خودداری شود.

(می باشد) و دیگر صیغه های (باشیدن) در گفتار عادی مردم رایج نیستند و البته زبان نوشتار به جز در موارد خاص؛ هر چه زبان روزمره نزدیکتر باشد بهتر است.

ب. (می باشد) به عنوان فعل اسنادی؛ هیچ فرقی با (است)ندارد و بنابراین نیازی نیست که جانشین آن شود مگر برای احتراز از تکرار.


۲. تنوین قید ساز

تنوین نصب یا تنوین قید ساز مخصوص کلمات عربی است و الحاق آن به واژه های فارسی یا به واژه های برگرفته شده از زبان های فرنگی غلط است. از استعمال ترکیب هایی چون دوما ؛ سوما؛ جانا؛ گاها؛ ناچارا؛ تلفنا؛ تلگرافا و نظایر اینها باید پرهیز کرد.


۳. جمع به (ین) و (- ون)

در چند قرن اخیر در فارسی رسم بر این شده است که اسامی جانداران صاحب شعور را ؛ اگر اصل آنها عربی باشد به (ین) و (- ون) جمع ببندند مانند معلمین؛ مسافرین؛ مومنین؛ روحانیون..... اما بهتر است و حتی درست تر است که همه این نوع کلمات را در همه حال به (ان) یا احیانا به (ها) جمع ببندیم. معلمان؛ مسافران؛ مومنان.... .


منبع
ترجمه متون مطبوعاتی دکتر تجویدی

نکته ویرایشی اول : است

وقتی که کلمه پیش از (است) به (ا) (â) یا و (u) مختوم باشد؛ (است) بدون (الف) نوشته میشود :

بنویسید داناست
ننویسید دانا است

بنویسید زیباست
ننویسید زیبا است

در بقیه ی موارد؛ (است) با (الف) نوشته میشود :

بنویسید کدام است
ننویسید کدامست

بنویسید ناتوان است
ننویسید ناتوانست

نکته ویرایشی دوم : ام ؛ ای ؛ ایم ؛ اید

ام ؛ ای ؛ ایم ؛ اید (اول و دوم شخص مفرد و جمع مضارع فعل (بودن)) اگر :

۱. پس از کلمه ای قرار بگیرند که مختوم به حرف صامت یا مصوتمرکب ow باشد؛ حرف (الف) آنها حذف میشود و باقیمانده به حرف صامت می چسبد :

خشنود + ام -----> خشنودم
خوشحال + ای -----> خوشحالی

۲. پس از کلمه ای قرار بگیرند که مختوم به (هـ) غیر ملفوظ باشد؛ (الف) آنها باقی می ماند :

آزاده + ام -----> آزاده ام
فرزانه + اید -----> فرزانه اید

۳. پس از کلمه ای قرار بگیرند که مختوم به مصوت (ا) (â) یا (و) (u)باشد؛ (الف) آنها تبدیل به (یـ) میشود :

توانا + ام -----> توانایم
گویا + ای -----> گویایی
خوشخو + ایم -----> خوشخوییم

۴. پس از کلمه ای قرار بگیرند که مختوم به مصوت (ی) (i) باشد؛ عین مورد فوق عمل میشود جز اینکه مصوت (ی) از کلمه قبل حذف میشود :

ایرانی + ام -----> ایرانیم


نکته ویرایشی سوم : اند

وقتی که کلمه ی پیش از (اند) (سوم شخص جمع مضارع فعل (بودن)) به مصوت (ا) (â) یا (و) (u) مختوم باشد؛ (اند) به صورت (یند) نوشته میشود :

بنویسید توانایند
ننویسید توانااند / تواناند

بنویسید دانشجویند ننویسید دانشجواند / دانشجوند

- بعد از حروف منفصل د؛ ذ؛ ر؛ ز؛ ژ؛ و؛ (اند) به صورت (ند) نوشته میشود :

بنویسید خشنودند
ننویسید خشنوداند

بنویسید نافذند
ننویسید نافذاند

- در بقیه ی موارد (اند) به همین صورت و جدا از کلمه ی قبل (ولی نزدیک به آن) نوشته میشود :

بنویسید خندان اند
ننویسید خندانند

بنویسید مودب اند
ننویسید مودبند

نکته ویرایشی اول : بـ (جزء پیشین فعل)

(بـ) پیوسته به فعل نوشته میشود :

بنویسید ببینم
ننویسید به ببینم

بنویسید بنشستی
ننویسید به نشستی

- هنگامی که فعل با حرف (آ) آغاز میشود با پیوستن (بـ) به سر آن؛ علامت مد از روی آ حذف میشود و صامت میانجی (ی) به شکل یـ میان (بـ) و (آ) می آید :

بنویسید بیاموز
ننویسید بیآموز

بنویسید بیاورید
ننویسید بیآورید

- هنگامی که فعل با حرف (ا) (الف بی مد) آغاز شود و حرف (بـ) بر سر آن بیاید؛ حرف (ا) حذف میشود و به جای آن صامت میانجی (ی) آورده میشود :

بنویسید بیندازم
ننویسید بیاندازم


نکته ویرایشی دوم : به (حرف اضافه)

در این حالت جدا از کلمه ی بعد نوشته میشود مگر در کلمه ی (بجز)

بنویسید به او
ننویسید باو

بنویسید به پرویز
ننویسید بپرویز

- در موارد نادری که (به) بر سر اسم می آید و آن را صفت می کند پیوسته به کلمه ی بعد نوشته میشود :

بنویسید بهوش (= هشیار)
ننویسید به هوش

بنویسید بجا (= شایسته)
ننویسید به جا

- حرف (بـ) که در آغاز بعضی از ترکیب های عربی می آید از نوع حرف اضافه ی فارسی نیست بلکه حرف جر است و پیوسته به کلمه ی بعد نوشته میشود :

بنویسید بشخصه
ننویسید به شخصه

بنویسید بعینه
ننویسید به عینه

- حرف اضافه (به) هنگامی که قبل از ضمایر سوم شخص و قبل از ضمایر (این) و (آن) قرار می گیرد؛ گاهی با صامت میانجی (د) همراه است. در این موارد به صورت (بـ) و چسبیده به صامت میانجی (د) نوشته میشود :

بنویسید بدو
ننویسید به دو

بنویسید بدیشان
ننویسید به دیشان

نکته ویرایشی اول : بی

(بی) معمولا جدا از کلمه ی بعد نوشته میشود :

بنویسید بی قرار
ننویسید بیقرار

بنویسید بی درنگ
ننویسید بیدرنگ

- استثنائا در کلمات زیر (بی) پیوسته نوشته میشود : بیخود؛ بیهوده؛ بیعار؛ بیکار؛ بیجا؛ بیزار؛ بیچاره

نکته ویرایشی دوم : تر؛ ترین

پسوندهای (تر) و (ترین) به کلمه ی پیش از خود می چسبند :

بنویسید آسانتر
ننویسید آسان تر

بنویسید سیاهتر
ننویسید سیاه تر

- در صورتی که کلمه ی پیش از (تر) و (ترین) به حرف (ت) مختوم باشد ؛ این دو پسوند طبق قاعده ی کلمات مرکب (-----> مرکب) جدا نوشته میشوند :

بنویسید زشت تر
ننویسید زشتتر

بنویسید درشت تر
ننویسید درشتتر

- در صورتی که کلمه ی پیش از (تر) و (ترین) مرکب باشد ؛ این دو پسوند جدا نوشته میشوند :

بنویسید بد فرجام تر
ننویسید بدفرجامتر

بنویسید جانکاه تر
ننویسید جانکاهتر


نکته ویرایشی سوم : چه

- (چه) جدا از کلمه ی بعد نوشته میشود مگر در بعضی از کلمات مرکب مانند : چطور؛ چگونه ؛ چکاره ؛ چقدر و نیز چرا (به معنای برای چه)

بنویسید چه سان؟
ننویسید چسان؟

بنویسید چه کردی ؟
ننویسید چکردی ؟

بنویسید چقدر دیر کردی !
ننویسید چه قدر دیر کردی !

- (چه) جدا از کلمه ی قبل نوشته میشود مگر در مورد آنچه و چنانچه.

- دقت کنید که (چه) (پسوند تصغیر) همیشه به کلمه ی قبل می چسبد : بازیچه؛ میدانچه؛ خوانچه؛ دریاچه؛ باغچه

نکته ویرایشی اول : که

(که) جدا از کلمه ی قبل نوشته میشود مگر در بعضی از کلمات مرکب؛ مانند بلکه ؛ اینکه ؛ آنکه

بنویسید وقتی که
ننویسید وقتیکه

بنویسید هنگامی که
ننویسید هنگامیکه

- کلمات مرکب چنان که و همین که را می توان سر هم نیز نوشت.

نکته ویرایشی دوم : را

(را) در همه جا جدا از کلمه ی قبل نوشته میشود مگر دز کلمه ی چرا :

بنویسید آن را
ننویسید آنرا

بنویسید چرا رفتی ؟
ننویسید چه را رفتی ؟

تذکر : کلمه ی (چرا) (= برای چه) با ترکیب (چه را) (= چه چیز را) که جدا نوشته میشود اشتباه نشود.

چرا برداشتی ؟ = برای چه برداشتی ؟
چه را برداشتی ؟ = چه چیز را برداشتی ؟

نکته ویرایشی سوم : عدد

عدد همیشه از معدود خود جدا نوشته میشود مانند :

بنویسید یک روز
ننویسید یکروز

بنویسید یک شنبه
ننویسید یکشنبه

چنین است اجزای عدد کسری مانند :

بنویسید یک دهم
ننویسید یکدهم

بنویسید یک صدم
ننویسید یکصدم

یاد آوری ۱ : اجزای برخی از اعداد مرکب به صورت پیوسته نوشته میشود مانند :

هفده ؛ سیصد ؛ ششصد

یاد آوری ۲ : هر گاه عدد با کلمه ی بعد از خود قید یا صفتی مستقلی بسازد؛ پیوسته نوشته میشود مانند :

بنویسید یکدست
ننویسید یک دست

بنویسید یکجا
ننویسید یک جا

نکته ویرایشی : می ؛ همی

(می) و (همی) جدا از فعل نوشته میشوند :

بنویسید
می گویم

ننویسید
میگویم

بنویسید
می رفتند

ننویسید
میرفتند


تذکر : دقت کنید که (می) اگر جزو ماده ی فعل باشد باید پیوسته به فعل نوشته شود؛ مانند بعضی از صیغه های فعل (مردن) : نمیرد؛ نمیری؛ می میرد.